استفاده از گیاهان دارویی به قدمت عمر عقلی و رشد شعور انسان است. چون امراض با پیدایش بشر متولد شده اند و اسناد چند هزار ساله موجود در تاریخ طب و داروسازی حاوی تجربیات و اطلاعات ارزشمند گیاهی درمانی می‌باشد. خدمات علماء و دانشمندان مسلمان نظیر جابربن حیان، زکریای رازی، ابونصر فارابی، ابو علی سینا و امثال ایشان که سر آمد علوم شیمی، پزشکی و دارو سازی عصر خود بودند، به اندازه ای است که هنوز هم جوامع انسانی از پرتو آنها در زمینه‌های مذکور استفاده می‌کند. تا چند دهه گذشته، آنچه که به عنوان دارو مورد استفاده قرار می‌گرفت، از منابع طبیعی و بطور عمده از گیاهان به دست می‌آمد. در کشور ما سطح وسیعی از دشتها و مراتع پوشیده از گیاهانی است که خواص مختلف دارویی دارند. گونه‌های مختلف گیاه جنس درمنه از لحاظ داشتن خواص مختلف و موارد استفاده متفاوت در مقایسه با بسیاری از گیاهان دیگر شاخص بوده و ارزشهای چند جانبه دارد و البته گونه درمنه دشتی نیز در مناطق رویشی استپی، نیمه بیابانی و بیابانی حضور بارز داشته و نحقیقات نشان می‌دهد ماده سنتونین موجود در سرشاخه‌های آن دارای اثرات دارویی بوده و جهت دفع انگل بکار می‌رود.

با پیشرفت سریع علوم، از یکسو و مسایل اقتصادی از سوی دیگر، از مصرف گیاهان دارویی بصورت گذشته کاسته شد و داروهای شیمیایی در بسیاری موارد جایگزین گیاهان شدند. تجربه چند دهه اخیر نشان داد که داروهای شیمیایی با تمام کارآیی، اثرات نامطلوب بسیاری دارند و روشن شده است که کمترین ماده خالصی وجود دارد که فاقد اثرات سوء باشد و این آثار سوء هم از طریق درمان مستقیم اعمال می‌شود و هم از طریق نفوذ برخی از این داروها در خاک و جذبشان توسط گیاهان مورد استفاده انسانها و حیوانات، اعمال اثر می‌کنند و البته از جمله آنها، می‌توان لوامیزول را نام برد (۴۱).
به همین دلیل، بازگشت به استفاده از گیاهان دارویی مورد توجه بسیار قرار گرفته است و دانشگاهها، مراکز تحقیقاتی و سازمان بهداشت جهانی، برنامه‌های وسیعی جهت استفاده از گیاهان دارویی تدارک دیده اند. این مراکز نقش گیاهان دارویی را در ارتباط با مواد مختلف در قرن ۲۱ سرنوشت ساز تلقی نموده اند (۴۱).

کامفور

این ماده ضد اسپاسم، ضد عفونی کننده، آنتی اکسید، ضد استفراغ، ضد اسهال، ضد جوش، ضد درد، علف کش، قارچ کش، خلط آور، ضد احتقان، آرایشی، پیشگیری کننده از سرطان، ضد خارش، ضد دردهای عصبی، محرک دستگاه تنفس، خاصیت کشندگی نماتودها، حشره کش، دافع حشرات، ضد سوزش و ضد نفخ می‌باشد (۵۷).

۸ و ۱ سینئول

این ترکیب شیمیایی باعث رفع خستگی می‌شود،دارای خواص ضد باکتریایی، ضد استیل کلین استراز، ضد انگل، آلرژی زا، کنه کش، ضد لارنژیت، ضد التهاب و بر طرف کننده بوی بد دهان است. در درمان برونشیت و درمان سینوزیت موثر است. ضد درد، ضد کاندیدیا، محرک سیستم عصبی مرکزی، ضد زخم، ضد سرفه، خواص ضد قارچی، ضد نماتودها، علف کش، محافظ معده، ضد احتقان، سفید کننده، تولید کننده سیتوکروم ۴۵۰ P، آرام بخش، کاهنده فشار خون، خلط آور، تقویت کننده کبد و ضد تریکوموناس نیز است (۵۷).

۲-۵-۲-۲ – کاربرد گیاه درمنه در طب سنتی

در کتب طبی سنتی و در لیست داروهای سنتی، در جاهای مختلف و حتی در نسخه‌های متعددی از کتب قانون شیخ الرئیس ابن سینا از درمنه نام برده شده که در اینجا مختصرا به ذکر مواردی از آنها می‌پردازیم.

در متون آمده که انواع درمنه قند ادرار را کم می‌کند و از داروهای ضد مرض قند می‌باشد. از ضماد گیاه در درمان گری و ریزش مو استفاده می‌شده است.

گفته شده چنانچه در محل گزش نیش عقرب گذاشته شود نافع خوبی می‌باشد (۱۲).

همچنین گونه‌هایی از آرتیمزیا که حاوی ماده عامله سانتونین می‌باشند به عنوان داروی ضد انگل استفاده می‌شوند. همچنانکه دم کرده درمنه ترکی جهت دفع انگلهای روده‌ای است، مصرف سنتی دارد و البته به صورت بخور هم جهت رفع زکام و تنگی نفس مفید می‌باشد (۸، ۱۲، ۱۶).

در کتاب قانون، در جایی از درمنه به نام جعده اسم برده شده است و به جعده کوچک و جعده بزرگ تقسیم شده است که برای ترمیم زخم، دفع کرم کدو، پادزهر نیش کژدم و پادزهر همه حشرات موذی دانسته شده است و آنرا بر یرقان(زردی) هم موثر دانسته‌اند (۲۲).

در جایی دیگر از کتاب قانون، درمنه را شیخ نام برده و بر ۲ نوع رومی و ترکی تقسیم کرده است که البته به نامهای خاراگوش آبی و ساریقون هم شهرت داشته است. استفاده از آن جهت تسکین ورم و دمل، قرحه چشم، دشواری تنفس (عس النفس)، داروی ضد کرم توصیه شده است. روغنش نیز برای تب و لرز، ورم گرم خونی کبد و به عنوان ماده ای که پس از سوزاندن از دودش به عنوان ماده موثری در دفع حشرات و درمان گاز گرفتگی حیوانات استفاده شده است.

از درمنه به صورت سوخته، برای بر طرف کردن لکه سفید یا پرده سفیدی که به چشم می‌افتد، در مسمومیت با گیاه درونه و تاج الملوک که از علایم آن، احساس تنگی در نواحی و مجاری زبان کوچک، کام و مری و احساس خفگی در ریه است.

روغن درمنه، در بیماریهای زنانه نیز استفاده می‌شده است و در درمان مسدود و سفت شدن زهدان (رحم) مفید واقع می‌شده است(۲۱، ۲۲، ۲۴).

در کتاب قانون استفاده از درمنه را در بعضی نخسه‌های ترکیبی، به همراه سایر داروها مفید دانسته است. در نسخه ای، برای علاج هر گونه از مسمومیت مفید ذکر شده است، در درمان و تقویت مو وافزایش رشد مو و زمانیکه یک بیماری سبب ریزش موها شده، قسمتی از نسخه، درمنه یک جز است. در معجونی بنام زامهران بزرگ که دارویی ابتکار طبیبان هندی نام برده شده است و در علاج سوء‌هاضمه و ناتوانی معده بکار می‌رفته است.

باز هم در معجون دیگری بنام بلادوی، که در درمان فلجی و تقویت حافظه بکار می‌رفته درمنه یکی از ترکیبات بکار رفته است.

داروی ترکیبی که برای دندان شویه و جهت دندان دردناک بکار می‌رود نیز حاوی درمنه است. درنسخه ای که برای درمان کوژی بکار می‌رفته، از درمنه استفاده شده است. (کوژی دررفتگی مهره پشت و گرایش آن به طرف خارج و عقب تعریف شده).

درمنه ارمنی هم در نسخه ای ترکیبی جهت درمان درد زانو بکار گرفته می‌شده است (۲۳، ۲۴).