غیرت در لغت، به معناى نفرت انسان از مشارکت دیگران در امور مورد علاقه‏اش است. به عبارت دیگر، غیرت به معناى دفاع از چیزى محبوب در برابر هرگونه دستبرد و تجاوز است. سرچشمه این واکنش انسان، ممکن است حمیت، تعصّب و تغیر باشد.
در تعریف اصطلاحى غیرت، اختلاف چندانى بین نخبگان علم اخلاق وجود ندارد. آنچه در زیر مى‏آید، برخى از همین تعاریف عالمان علم اخلاق است:
ملا احمد نراقى مى‏گوید: «غیرت از شرایف ملکات و فضایل صفاتى است که آدمى نگاهبانى کند دین خود را و عِرْض خود و اولاد و اموال خود را، و از براى محافظت و نگاهبانى هریک، طریقه‏اى است که صاحب غیرت و حمیت، از آن تجاوز نمى‏کند».
علامه طباطبایى در تفسیر المیزان گفته ا

ست: «غیرت عبارت است از دگرگونى انسان از حالت عادى و اعتدال؛ به طورى که انسان را براى دفاع و انتقام از کسى که به یکى از مقدّساتش ـ اعم از دین، ناموس و یا جاه و امثال آن ـ تجاوز کرده، از جاى خود مى‏کند. این صفت غریزى، صفتى است که هیچ انسانى به طور کلّى از آن بى‏بهره نیست. پس غیرت یکى از فطریات آدمى است و اسلام هم دینى است که بر اساس فطرت تشریع شده و آن امور فطرى را تعدیل مى‏کند. آن تعدادش را که در حیات بشر لازم و ضرورى است، معتبر و واجب مى‏سازد و آنچه غیر ضرورى است، حذف نموده، از اعتبار مى‏اندازد».
آن عالم وارسته در جاى دیگر مى‏نویسد: «اولاً، اسلام مسئله غیرت و تعصّب را باطل معرفى نکرده، بلکه اصل آن را حفظ نموده؛ زیرا غیرت ریشه در فطرت انسان دارد و اسلام هم دین فطرت است؛ ولى در جزئیات آن، دخالت کرده و فرموده است: آن قدر از غیرت و تعصّب که مطابق با فطرت است، حقّ، و شاخ و برگى که اقوام به آن داده‏اند، باطل است.

ثانیاً، همین ودیعه فطرى – یعنى غیرت – را از هر سویى به سوى خداى متعال برگردانیده و سپس موارد بسیارى را در یک قالب که همان توحید مى‏باشد، ریخته است. به عبارت واضح‏تر، هرجا که تعصّب ورزیدن خداپسندانه باشد، باید تعصّب ورزید و هرجا که موجب خشنودى خدا نباشد، نباید غیرت ورزید».

شهید مطهرى در توضیح سخن على (علیه السلام)  که فرمود: «انسان شریف و غیور، هرگز زنا نمى‏کند»، مى‏نویسد: «غیرت یک شرافت انسانى و یک حساسیت انسانى نسبت به پاکى و طهارت جامعه است».

وى در جاى دیگر در پاسخ به اعتراض کنندگان به غیرت مى‏نویسد: «پیشنهاد اینکه انسان به عنوان مبارزه با خودخواهى، غیرت را کنار بگذارد، درست مثل این است که پیشنهاد شود غریزه علاقه به فرزند – به طور کلّى مطلق حسّ ترحم و عاطفه انسانى – را به عنوان اینکه یک میل انسانى است، ریشه‏کن نماییم؛ در صورتى که این [غیرت ]یک میل نفسانى در درجات پایین حیوانى نیست؛ بلکه یک احساس عالى بشرى است».

از آنچه گذشت، به دست مى‏آید که غیرت به معناى نگاه مسئولانه و نگهبانى آگاهانه از حریم دین، خانواده، قانون و کشور است.

ریشه غیرت‏

در مورد ریشه غیرت نیز دیدگاه‏هاى مختلفى وجود دارد: حضرت على (علیه السلام)  ریشه غیرت را شجاعت، ملا احمد نراقى شجاعت و قوّت نفس، علامه طباطبایى فطرت ، و شهید مطهرى احساس و عاطفه بشرى مى‏دانند.

غیرتمندترین رسول الهى

با نگاه به تاریخ بشریت، به خیل عظیم غیرتمندانى بر مى‏خوریم که در رأس آنان سلسله انبیاى الهى و امامان معصوم: قرار دارند. بدون تردید غیرت پیامبران خدا پرتوى از غیرت الهى است که در میان جوامع انسانى به ثمر نشسته است. آن‏گاه نوبت به انسان‏هاى پاک، مؤمن و فرهیخته‏اى مى‏رسد که از آغاز تاریخ تاکنون در صف غیرتمندان جاى گرفته و در این مسیر خطرزا، ایفاى وظیفه و اداى مسئولیت کرده‏اند.